Những trang sử liên quan Đồi Trại Thủy

Nha Trang

Vua Chiêm Thành là Bà Thấm đưa quân sang quấy nhiễu vùng đất Phú Yên. Chúa Nguyễn Phúc Tần (1620-1687) sai Cai cơ Hùng Lộc dẫn ba ngàn quân vượt đèo sang đánh, vua Chiêm đại bại dâng thư xin hàng và cắt châu Kaut Hara (Cù Huân) từ sông Phan Rang ra đến đèo Cả dâng cho...Được đất, chúa Nguyễn liền cho dựng ở làng Phước Sơn một cái kho dành chứa lương thực. Vì vậy, theo sử nhà Nguyễn đã dẫn: Khố Sơn ở phía Đông huyện Vĩnh Xương độ hai dặm. Phía Đông Nam có nền cũ kho Phước Sơn nên đặt (tên) như thế.

Chúa Nguyễn Phúc Thuần bị tướng chúa Trịnh là Hoàng Ngũ Phúc và ba anh em nhà Tây Sơn là Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ và Nguyễn Lữ cùng đánh đuổi, phải bỏ thành Phú Xuân chạy vào Nam, thì đất đai từ Quảng Nam trở vào đến Bình Thuận đều thuộc quyền cai trị của nhà Tây Sơn. Nhưng mùa thu năm ấy, viên lưu thủ đất Long Hồ là Tống Phước Hiệp cử đại binh cùng Nguyễn Khoa Toàn ra đánh Tây Sơn.

Sau khi chiếm được Bình Thuận và Diên Khánh, Tống Phước Hiệp chia binh làm hai đạo kéo ra Phú Yên rồi đưa thư ra Quy Nhơn đòi Tây Sơn Vương (Nguyễn Nhạc) trả Ðông cung Nguyễn Phúc Dương.

Tây Sơn Vương muốn giữ kỹ Nguyễn Phúc Dương để làm con bài phòng khi dùng đến, bèn truyền Nguyễn Huệ xuống Quy Nhơn để lo việc Nam chinh. Năm 1775, Nguyễn Huệ giao vùng Tây Sơn cho Bùi Thị Xuân (?-1802) và Võ Ðình Tú cùng quản đốc, rồi kéo đạo binh người Thượng mới tuyển mộ xuống Quy Nhơn, vượt đèo Cù Mông vào Phú Yên.Quân Tây Sơn cắt đứt liên lạc giữa thủy binh và bộ binh của đối phương, rồi chia quân ra làm hai cùng lúc đánh Xuân Ðài và Lãnh Úc. Tống Phước Hiệp bị đánh úp, không kịp trở tay, cả thủy lẫn bộ đều bị tiêu diệt. Phước Hiệp tẩu thoát về Nam. Để có thêm thuyền chiến, Nguyễn Huệ đã cho lập xưởng đóng thuyền tại Khố Sơn và cho đóng quân ở đó để giữ yên mặt biển. Kể từ đấy, Khố Sơn mang thêm tên hòn Xưởng.

Chúa Nguyễn Phúc Ánh cùng Nguyễn Văn Trương, Võ Tánh đem thủy quân ra đánh Diên Khánh và Bình Khang. Cùng phối hợp có các tướng Tôn Thất Hội, Nguyễn Huỳnh Đức, Nguyễn Văn Thành được lệnh đem bộ binh ra đánh Bình Thuận.Đoàn thuyền chiến của chúa Nguyễn vào cửa Nha Trang, tiến lên Diên Khánh, nhưng vừa đến bến Trường Cá (Ngư Trường, tức Phường Phương Sài bây giờ) thì bị quân Tây Sơn đóng ở hòn Xưởng chận đánh, không sao tiến được.Đang lúc thắng thế, thì có tin cấp báo bộ binh Nguyễn đã chiếm được thành Bình Thuận, nên quân Tây Sơn buộc phải rút về trấn giữ Phú Yên. Chúa Nguyễn chiếm cứ được hòn Xưởng, liền cho xây thành đắp lũy nơi phủ lỵ để làm tổng hành dinh, cho lập trại ở dưới chân núi gần bến Trường Cá để đóng quân thủy, cho mở thêm cơ sở ở hòn Xưởng để đóng thêm tàu chiến. Kể từ đó, hòn Xưởng có thêm một tên nữa là hòn Trại Thủy.

Tướng Tây Sơn là Trần Quang Diệu lại kéo thủy binh & bộ binh vào đánh Diên Khánh. Thủy binh Tây Sơn bị quân của Võ Tánh, đang trấn giữ ở đồi Trại Thủy, chận đánh tại bến Trường Cá. Trận đánh hết sức kịch liệt. Quân Nguyễn bị giết chết nhiều và chiến thuyền của quân Nguyễn bị phá nát không còn một chiếc. Xác chết và ván thuyền cản dòng nước phải đứng lại. Võ Tánh thất kinh phải đóng chặt cửa thành Diên Khánh cố thủ...

Thực dân Pháp chiếm kinh đô Huế, vua Hàm Nghi chạy ra Quảng Trị xuống chiếu Cần Vương. Các ông Trịnh Phong, Lê Nghị, Nguyễn Khanh ở phủ Diên Khánh; Trần Đường, Phạm Chánh, Lê Sum ở phủ Ninh Hòa cùng đông đảo nhân dân ở hai phủ trên đều hăng hái hưởng ứng. Lễ tế cờ cử hành vào khoảng cuối tháng bảy năm 1885 tại cánh đồng dưới chân núi Xuân Sơn (Diên Khánh). Theo kế hoạch, Khánh Hòa được chia làm hai khu chiến đấu: khu Bắc do Trần Đường làm Tổng trấn, khu Nam do Trịnh Phong làm Bình Tây Đại tướng quân. Ở khu Nam, Trịnh Phong cho đóng quân tại đồi Trại Thủy. Khoảng cuối mùa thu năm đó, quân Pháp do De Lorme đổ bộ lên bờ biển Nha Trang đóng quân tại Xóm Cồn...Đến cuối tháng mười cùng năm thì xảy ra trận đánh ác liệt trên hòn Trại Thủy. Lợi dụng đêm tối, một viên đội đào ngũ tên Lê Kim Giám đã hướng dẫn quân Pháp kéo lên đánh úp. Trước súng trường và đại bác, quân Việt bị thảm bại đành phải rút chạy về thành Diên Khánh...[2]